Ο πόλεμος των κουμπιών

Το τέλειωσα προχτές, αλλά χτες ξύπνησα λίγο σκοτεινιασμένη με τα όσα συνέβαιναν/συμβαίνουν και δεν είχα και πολλή διάθεση να γράψω.
 Έπειτα, μετά το μεσημέρι, ξαφνικά καθάρισε ο ουρανός μετά από τόσες μέρες συννεφιάς.
Βγήκαμε μια μικρή  βόλτα κατά τις πεντέμισι, έτσι, μέχρι το σούπερ μάρκετ, και δεν είχε ακόμα σκοτεινιάσει.
Ευτυχία.
Κατευθείαν μύρισε άνοιξη. Μια μικρή γεύση μέσα στο χειμώνα. Ένα όμορφο, ήσυχο απόγευμα.

Το τέλειωσα λοιπόν προχτές, ένα βιβλίο παλιό, του 1912. Μα τι με έχει πιάσει τελευταία κι όλο διαβάζω κάτι βιβλία γραμμένα πριν το '50; Κάθε φορά που τελειώνω ένα σκέφτομαι, ναι μεν, αλλά να... βιβλίο άλλης εποχής. Ο πόλεμος των κουμπιών είναι μάλλον ένα τέτοιο. Είναι το πιο γνωστό ίσως βιβλίο του Λουί Περγκώ και με άφησε με τόσο ανάμεικτες εντυπώσεις, που δεν είμαι καν σίγουρη αν μου άρεσε. Να εξηγηθώ.

Είναι περιπέτεια. Νομίζω. Είναι η ιστορία δυο παιδικών συμμοριών από γειτονικά χωριά που μάχονται η μία την άλλη λυσσαλέα. Όπως όλοι οι πόλεμοι, είναι ένας πόλεμος χωρίς λόγο. Η παρεξήγηση που τον ξεκίνησε έχει ξεχαστεί από χρόνια, αλλά η μανία των μικρών αγοριών είναι άσβεστη. Μιλάμε για μίσος! Ξύλο, βρισίδι και αλληλοταπεινώσεις, σύλληψη αιχμαλώτων και η υπέρτατη τιμωρία: κόψιμο των κουμπιών από τα ρούχα των άτυχων παιδιών, που επιστρέφουν στο σπίτι κουρελιασμένα για περισσότερο ξύλο, απ' τους γονείς αυτή τη φορά. Ωστόσο, τίποτα δεν τους σταματά. Κι ο αγώνας συνεχίζεται ατέρμονα, μέχρι το τέλος του βιβλίου κι ακόμα παραπέρα.

¨Ε λοιπόν, αυτό είναι το βιβλίο. Τα είπα πάνω-κάτω όλα. Μάχες, μάχες, κι άλλες μάχες. Ένας αγώνας χωρίς αιτία και χωρίς έλεος, με πρωταγωνιστές μικρά παιδιά. Η υπόθεση δεν εξελίσσεται τρομερά. Δεν πάει απαραίτητα κάπου. Επιμέρους γεγονότα γραμμένα μάλλον με χιούμορ διανθίζουν την ιστορία, στιγμές τρυφερότητας κι αυθεντικής παιδικότητας φέρνουν μερικά χαμόγελα. Οι χαρακτήρες γίνονται συμπαθείς στην πορεία. Ο Λεμπράκ, ο Καμύ, ο Τεντέν, η Μαρία. Μα είναι ένα βιβλίο φαινομενικά μόνο ανάλαφρο, στο βάθος όμως αρκετά σκληρό. Ή ίσως απλά να είναι ένα βιβλίο άλλης εποχής.

Τι εννοώ σκληρό; Όχι, κανείς δεν πεθαίνει, ούτε παθαίνει κάτι φρικτό στο βιβλίο. Η ιστορία δεν σου ματώνει την καρδιά σε κανένα σημείο, ούτε με γεγονότα, ούτε με σκέψεις, ούτε τίποτα. Μα η ίδια η ζωή που περιγράφει, το σκηνικό που στήνει...

Παιδάκια φτωχά, παρατημένα απ' τους γονείς τους, που δεν ξέρουν ούτε πού βρίσκονται τις ώρες που λείπουν ούτε ενδιαφέρονται να μάθουν τι κάνουν, που ουσιαστικά δεν έχουν καμιά επαφή μαζί τους και μόνο επικρίνουν και χτυπούν. Κυνηγημένα κι απ' το δάσκαλο, που εμφανίζεται σαν ένας μισητός γέρος, διακατέχονται και στο σχολείο απ' τον τρόμο της τιμωρίας. Παιδάκια που οι μεγάλοι τα έχουν αφήσει μόνα, χωρίς καμιά συμπαράσταση, χωρίς καμιά στοργή και καμιά ηθική. Και που άθελά τους, αναπόφευκτα, αναπαράγουν τον κόσμο των μεγάλων με ζήλο. Ήδη. Ανελέητα κι αμετανόητα. Κι ας τελειώνει το βιβλίο με τη φράση "και να σκεφτεί κανείς πως όταν μεγαλώσουμε, μπορεί να γίνουμε χαζοί σαν αυτούς".

Κι όμως, οι μικροί μαχητές φαίνονται να το διασκεδάζουν. Κι ούτε φαίνεται να τους πειράζει το γεγονός ότι οι γονείς τους είναι όπως είναι. Μοιάζει τόσο φυσικό. Και γι' αυτούς, και για το συγγραφέα, μάλλον. Γι' αυτό λέω, βιβλίο άλλης εποχής... Και ξαφνικά, φέτος, βγήκαν δύο ταινίες βασισμένες στον Πόλεμο των κουμπιών! Η μία παίχτηκε πρόσφατα και στην Ελλάδα:

Να και το trailer της άλλης:

Δεν το πιστεύω ότι το λέω αυτό, αλλά φαίνονται καλύτερες απ' το βιβλίο... Θέλω να δώσω μια ευκαιρία σε κάποια απ' αυτές, ή και στις δύο αν καταφέρω να τις βρω. Κάτι που αποτέλεσε βασικό μειονέκτημα του βιβλίου για μένα, είναι ότι δεν υπάρχουν κορίτσια στην ιστορία. Μόνο η Μαρία συμμετέχει δειλά, αλλά και πάλι, ο ρόλος της είναι σχεδόν μηδαμινός. Οι πόρτες του άγριου μικρόκοσμου αυτών των μισογύνικων αγοριών είναι αποφασιστικά κλειστές. Οι ταινίες, ωστόσο, φαίνονται να μας κάνουν τη χάρη να εκσυγχρονίσουν λίγο την ιστορία. Κορίτσια, γονείς, δάσκαλοι, όλοι μοιάζουν να έχουν ένα ρόλο διαφορετικό απ' αυτόν του βιβλίου. Ελπίζω. Δεν θα γινόταν αλλιώς.

Ο συγγραφέας του βιβλίου, Λουί Περγκώ, γεννήθηκε το 1882 στη Γαλλία και απ' ό,τι διαβάζω στη βιογραφία του φαίνεται πως υπήρξε και ο ίδιος ένα ατίθασο παιδί που συμμετείχε σε τέτοιου είδους αψιμαχίες... Το χωριό Λονζεβέρν όπου διαδραματίζεται η ιστορία του πολέμου των κουμπιών φέρεται να είναι το Λαντρές, το δικό του χωριό. Μεγαλώνοντας ο κύριος Περγκώ έγινε δάσκαλος, και σκοτώθηκε το 1915 σε μάχη του Α' Παγκοσμίου πολέμου.

Ω, τι κόσμος, έχω να πω. Πόλεμος και ξανά πόλεμος. Και σαν να μην έφταναν οι πόλεμοι των μεγάλων, να κι ένας πόλεμος των κουμπιών, σχεδόν αναίμακτος αυτός αλλά σχεδόν εξίσου σκληρός.
Προς τι το μίσος και ο αλληλοσπαραγμός;
Καημένα, καημένα παιδάκια.